Bir önceki makalemizde toryum elementini özetle ele almış ve sonraki makalelerimizde de, ülkemizin diğer yeraltı zenginliklerini ele almaya devam edeceğimizi belirtmiştik.
Bu makalemizde, yine yeraltı zenginliklerimize dikkat çekebilmek amacından hareketle, Bor madenimize yer vereceğiz ve bunu yaparken de, elbetteki özetin özetinin özetini ele alacağız.
Bunlara ilaveten belirtmek isterim ki, benim bu makalelerimdeki yegane amacım, yeraltı zenginliklerimize ve teknoloji yetersizliğimize birlikte dikkat çekerek, kamuoyu bilinci gelişmesine ve insanımızın, ülkemizin potansiyelinin farkında olmasına katkıda bulunmaktır.
Periyodik tabloda “B” simgesi ile tanımlanan, periyodik cetvelde 3A sınıfında yer alan ve ilk ve en hafif üyesi olan, atom numarası 5, CAS numarası 7440-42-8, atom kütlesi 10,822, iyonlaşma enerjisi 800,6 kJ/mol olan, 8B, 10B, 11B, 12B, 13B izotoplarından oluşan Bor madeninin yer küredeki bilinen rezervlerin en büyük olduğu ülke Türkiye’dir.
10B izotopu, çok yüksek termal nötron tutma özelliğine sahip olduğundan, nükleer malzemeler ve nükleer enerji santrallerinde kullanılabilmektedir.
Çeşitli metal veya ametal elementlerle yaptığı bileşiklerin gösterdiği farklı özellikler nedeniyle bor bileşikleri birçok endüstri dalında da kullanılabilmektedir.
Kullanıldığı alanları özetlersek: deri renklendirici, böcek ilacı, elektronik rafinasyon, kozmetik, ilaç, çimento korozyon önleyiciler, yapıştırıcılar, refrakter, dezenfekte ediciler, katalistler, naylon, gübre, yangına dirençli malzeme üretimi, nükleer yakıt teknolojisi, sağlık, tıp sanayi, tekstil cam elyaf, metalurjik flux, fotoğrafçılık, elektrik camları, boya, tekstil, metalurjik uygulamalar, deterjan sanayii, sabun sanayii, cam sanayii, enerji üretimi, uzay sanayii, metalurji, tarım, .... gibi başlıkları sayabiliriz.
Ancak, ülkemizin bu alanda da teknoloji yetersizliği nedeniyle, bir kaç kalem sektör dışında, bor madeni gerektiği şekilde verimli ve kârlı kullanılamamaktadır.
Bor madeninin daha yaygın kullanımı ve rekabetin artması, bu madenin özellikle enerji üretimi ile, yakıt taşıyıcısı şeklinde kullanılmaya başlanılması ile olacaktır. Bu da, borda bulunan bileşenlerin hidrojen taşıma kapasitesinin artırılması ve kullanılmaya başlanılması ile mümkündür. Yani, bor bu tarz uygulamalarda yakıt olarak değil, taşıyıcı olarak görev yapacaktır.
Bir başka önemi de, ateşe dayanıklılığı artırdığı için, uzay sanayii ile harp sanayiinde kullanım konusunda artacak taleple ortaya çıkacaktır.
Pillere destek olarak kullanılması halinde, pillerin 3 kat daha güçlü ve ömürlerinin de daha uzun olduğunu, araştırmalar ortaya koymuştur.
Bor madeninin hafif olması, sürtünmeyi azaltması, enerji verimliliği, ısıya karşı dayanıklılığı ve taşıyıcı olarak kullanılabileceği, bu madene olan cazibeyi daha da artıracaktır.
Bütün mesele, gerekli ileri teknolojiye tam anlamıyla sahip olabilmektir.
Dünya bor rezervlerinin % 72-73’ü ülkemizde bulunmaktadır. Net rezervlerimizin belirlenmesi için BİGMAP (Bigadiç Master Projesi) kapsamında çalışmalar yapılmaktadır.
Bugün bilinen yoğun rezervlerimiz, Eskişehir-Kırka, Kütahya-Emet, Balıkesir-Bigadiç, Bursa- Kestelek’te bulunmaktadır.
Ülkemizde rezerv olarak en çok bulunan bor mineralleri Tinkal ve Kolemanit’tir. Tinkal yatakları Eskişehir-Kırka’da; Kolemanit yatakları ise, Kütahya-Emet, Balıkesir-Bigadiç ve Bursa-Kestelek’te bulunmaktadır. İlaveten, Balıkesir-Bigadiç’te Üleksit rezervleri mevcuttur; Bursa-Kestelek’te de zaman zaman yan ürün olarak Üleksit elde edilmektedir.
Eti Maden kuruluşumuz ile Çinli Dalian Jinma Şirketi arasında 2018’de yapılan anlaşmayla Balıkesir’de kurulacak bor karbür teknolojisiyle, ürüne dönüştürülecek bor madeninin değerinin 2.000 kata kadar artacağı öngörülmüştür.
Ülkemizde bor madeni, Eti Maden İşletmeleri tarafından işletilmektedir
Eti Maden İşletmeleri bünyesinde bulunan 4 işletme bünyesindeki tesislerde ağırlıklı olarak Boraks Pentahidrat, Boraks Dekahidrat, Borik Asşt, Etidot-67, Bor Oksit, Çinko Borat, Kalsine Tinkal, Susuz Boraks, Öğütülmüş Kolemanit, Öğütülmüş Üleksit üretilmekte ve iç ve dış pazarlara satılmaktadır.
Bor ürünleri ülkemizde, % 36 cam, % 31 seramik, % 9 temizlik-deterjan, % 7 tarım, % 4 tutkal ve % 13 diğer (tarım, zırai ilaç, gübre, vb) kullanılmaktadır.
Bor madeninin ileri teknoloji ile işlenerek değerlendirilmesi ve ülkemize her alanda gerekli katkıyı sağlayabilmesi için, son yıllarda BOREN (Ulusal Bor Endüstrisi) bünyesinde Ar-Ge çalışmaları ve proje desteklemeleri başlatılmış ve devam etmektedir.
Ümid ve temenni ediyoruz ki, ileri teknolojiyi en kısa sürede yakalarız. Bir uzmanın ifade ettiğine göre bunu başardığımızda, ülkemizin hiç kimsenin hayal dahi edemeyeceği noktalara geleceği kesindir. Böyle bir aşamaya geldiğimizde, bunu, bugünkü ifadelerle, mesela bilmem ne kadar trilyon dolar gibi maddi bedellerle ifade etmek bile yetersiz bir tanımlama olacaktır.
Umarım o günleri de görürüz ve bu hususta da inancımız tamdır. Çünkü ülkemizde bunu başaracak mühendislerimiz de, müteşebbisimiz de, siyasi kararlılık da, özgüven de mevcuttur. Sadece, kaybedilen uzun yılların telafisi hemen olamayacaktır.