YEREL YÖNETİMLERİN YENİDEN YAPILANDIRILMASI ÜZERİNE DÜŞÜNCELER-1

Yasal bir düzenleme yapılırken, genel çerçeve alanının iyice tanımlanması ve belirlenmesi gerekir.  Mevcut yapıyı analiz etmeden ve bu yapıyı diğer gelişmiş ülke yapılarıyla kıyaslamadan (benchmarking) yeni bir düzenlemenin yapılması veya geleceğin inşası zordur. Yerel yönetim olgusuna monolotik bir bakışla değil, sistematik ve eleştirel bir yaklaşımla yaklaşması kaçınılmazdır. Temel bir ilkedir; ‘’ nerede olduğunu bilmeyenler, hangi yöne gideceklerini de bilemezler.’’ Kadim kültürümüzde sıkça dillendirilen ‘’efradını cem ağyaranı da men’’ etmesi ilkesi doğrultusunda yerel yönetim öğesine eğilmesi ve çözümün de bu doğrultuda üretilmesi gerekir. Burada asli ihtiyaçlar- tali ihtiyaçlar, kamusal alan özel alan arasında devletin rolü ve sınırları belirlenmeden herhangi bir idari reforma gidilmesinin mevcut sorunlara çare olmayacağı ortadadır.

Ülkemizde yapılan yerel yönetimle ilgili bütün çalışmalarda; mevcut yapının korunarak yerelleşmenin sağlanacağı düşünülmüş, ancak bu durum doğal olarak çözüme odaklı değil, sonuçları tarihin ileri dönemlerine bırakan restorasyon uğraşından başka bir şey değildir. Başka bir deyişle konjonktürel olanla, rasyonel ve kalıcı olan arasında ilişkinin iyi belirlenemediği bir yerde, istenilen değişikliğin çözüm üretemediği ortadadır. Mevcut durumun muhafaza edilmesi, reform değil olsa olsa restorasyondan başka bir şey değildir.

Türk kamu teşkilatının yeniden reorganizyonu ile ilgili 3 temel kritik nokta söz konusudur. Birincisi; görev, yetki ve sorumluluk açısından idari birimlerin çağın ihtiyaçları doğrultusunda yeniden bir düzenlemeye kavuşturulması, ikincisi; devletin faaliyetlerini yürüten memurlarla ilgili ciddi bir liyakat sisteminin geliştirilmesine ve üçüncüsü ise devletin kurumsallaşmasını sağlayan sistematik bir yapıya (örgütsel bütünlük) ihtiyaç söz konusudur. Kişilere göre değil rasyonel kurallara göre işleyen bir sistemin inşası elzemdir ve kaçınılmazdır. Bu devlet olmanın, adaletin ve hukukun bir gereğidir.

Bilindiği üzere Türk Kamu Yönetim Sistemi, hantal, buyurgan, merkeziyetçi, üretken olmayan; halkı yönetime katmayan bir zihniyet üzerine kurulmuştur. Hukuksal düzenlemelerin temeline inildiğinde, devletin konumu vatandaşların karşısında nasıl kurulacağı üzerinedir. Devlet, “toplum” için değil, toplum “devlet” için oluşturulmuştur. Bu yapı, devlete başat bir müdahale alanı ve toplumsal yapıyı düzenleme alanı sağlamıştır.

 Yine bilindiği üzere Osmanlı Devleti, imparatorluğun bir gereği olarak eyalet sistemi üzerinde varlık bulmuştur. Osmanlı eyalet sisteminin temelinde tımar sistemi yapısı bulunmaktadır. Tımar sistemi, İslam’ın ikta sistemine dayanmaktadır. Tımar sistemi, mali, askeri, idari ve iktisadi işlevleri olan bir sistemdir. Tımar sisteminin bozulması ile birlikte iltizam sisteminin yaygınlaştığını görüyoruz.

Osmanlı Devleti’nin taşra yönetimi eyalet sistemi üzerindeyken, Tanzimat hareketi ile (1839 Gülhane Hatt-ı Hümayun) birlikte Fransa’nın idari sistemi olan “departman” yapılanmasına geçilmiştir. 19. yüzyıla geldiğimizde modernleşme süreciyle birlikte geleneksel devlet yapısının aşındığı ve Batılaşma ile birlikte devlet yapısının kabuk değiştirdiğini görüyoruz. Cumhuriyet dönemi ile birlikte bu değişim şehirleşme ve iktisadi gelişme ile birlikte ivme kazanmış ve geleneksel yapı etkinliğini ve verimliliğini kaybetmiştir. II. Mahmut ile başlayan merkezileşme hareketi bazı sorunların oluşmasına ve bu sorunların günümüze kadar tevarüs etmesine sebep olmuştur.

 Bu dönemde Batı toplumlarına baktığımızda devletin kamusal hizmet alanda yani “üretim”de ağırlığının artığı görülürken, bizde ise sadece” yönetsel” alanda ağırlığının giderek arttığını görmekteyiz. Bu durum ülkemizde sivil toplumun ve yerel yönetimlerin kurumsallaşmasını engellediğini görüyoruz. Ülkeyi tek merkezden veya merkezci bir anlayışla yönetmenin güçlüğü ortadayken, mahalli idarelerin maddi ve idari yetkilere sahip olmayışları, meselelerin büyümesine ve demokrasinin yerelleşmesini negatif etkilemiştir.

 Günümüzde aşırı şekilde merkezileşmiş olan yönetimin desantralize edilmesi zorunlu bir hale gelmiş durumundadır. Örneğin Gençlik ve Spor Bakanlığı’nın merkezi idarenin altında  olması, günümüzde anlaşılır bir tarafı yoktur. Bu tür hizmetlerin yerelleşmesi aklı selimin bir gereğidir. Aksi takdirde hizmetlerin etkinliğini sağlamak mümkün olmayacaktır.

 Batılılaşma hareketi ile birlikte Türk idare sistemi, Fransız idari sistemini esas almıştır. Fransız idari sistemi; bonopartist, merkeziyetçi ve halkı yönetime katmayan, demokratik katılıma imkan tanımayan ve tek taraflı işleyen ve kapalı bir sistem üzerinde kurulmuştur. Çünkü onlar feodaliteden merkezi bir  yönetime geçerken, Osmanlı Devleti ise merkezi sistemden feodaliteye doğru evriliyordu.  Fransız idari sistemi, merkezde yetkileri elinde toplamış kadir-i mutlak bir bürokrasi, güçlü  bir kolluk gücü, toplumu denetim altına alan bir ruhbanlık sınıfı ve Fransız idari sisteminin bize  miras bıraktığı” vilayet nizamesidir”. Bu sistemde, yerel yönetimler sembolik olarak söz konusudurlar.

Vilayet sistemi, sömürge ülkelerinde uygulanan merkezci bir yapının ürünüdür. Buradaki vali, merkezi idarenin bir ajanıdır. Merkez adına asayişi ve diğer işleri yürütmektedir.