UYGUR TÜRKLERİ VE ÇİN
Bugünün dünyasında zulüm, baskı, esaret ve asimilasyon altındaki milletlerden birisi de Çin’in egemenliği, vahşeti ve esareti altında olan Uygur Türkleri soydaşlarımızdır.
Uygur Türkleri’nin tarihine baktığımızda, Türk tarihinde ilk yerleşik hayata geçen, Türk milletinin ilk kültür ve medeniyetini şekillendiren ve modern anlamda Uygur-Türk devletini kuran kadim Türk boylarındandır.
Türk tarihinde ilk şehircilik, mimarlık, din ve kültürünün temellerini atan, ilk modern tarımı ve tarihi ipek yolunun kervancıları ve tüccarları da Uygur Türkleridir.
Türeyiş ve Göç Destanları da Uygur Türklerine aittir.
Gök Tengrici iken, bir kısmı Çin’in etkisiyle Budizm’e girmiş, Bögü Kağan zamanında Manihaizm dinine, daha sonra (500’lü yılların ortasında) Nasturi hristiyanlığına ve 900’lü yılların ilk yarısında Karahanlılar zamanında da islam dinine girmişlerdir.
Satuk Buğra Han zamanında islamı kabul etmeleriyle, 932-1216 yılları Doğu Türkistan altın devrini yaşamıştır.
Anadolu Selçuklu Devletinin zayıflayarak dağılması sürecinde, İlhanlı Devletinde bir üst rütbeli komutan olan Uygur Türkü Alaeddin Eretna Bey Kayseri merkezli olarak sınırları oldukça geniş olan Eretna Beyliğini kurmuş ancak ömrü uzun olamamıştır. 1135-1381 yılları arasında, Bugünkü Kayseri, Sivas, Tunceli, Amasya, Tokat, Çorum, Ankara, Giresun, Niğde, Aksaray, Malatya ve Erzincan topraklarında yaklaşık 50 yıl kadar hüküm sürebilmiştir. 1381 yılında Selçuklu Vezirlerinden olan ve sonradan kendini Sultan ilan eden Kadı Burhaneddin tarafından beyliğe son verilmiştir.
Uygurların başlarındaki idarecilere Elteber ya da İltebir denilmekte idi. Elteber ya da İlteber, bugünkü ordu komutanı ya da vali düzeyindeki idarecilerdi.
Uygurların kendi içlerindeki yoğun ve yıpratıcı iç kargaşalarından faydalanan Mançu sülalesi idaresindeki Çinliler, 1757-1759 yılları arasında Doğu Türkistan’ın Kuzey Bölgesini, 1760’ta da Güney Bölgesini işgal ve ilhak etmişlerdir.
1863’te Mehmet Yakup Bey, Kaşgar merkezli Osmanlı’ya bağlı bir devlet kurmuş ve önce Sultan Abdülaziz’den, bilahare de Sultan II. Abdülhamid’ten büyük destekler almıştır. Ancak, Yakup Beyin 1877’de vefatı ve Osmanlı’nın da çöküşünün devam etmesi nedenleriyle, kurulan bu devlet, daha fazla ayakta kalamayarak, Mayıs 1878’de Çin tarafından tamamıyla işgal edilerek, 18 Kasım 1884’te Çin imparatorunun emriyle “yeni toprak” anlamına gelen Xin Jıan (şin-jan) (bizim tabirimizle Sincan) adıyla 19’uncu eyalet olarak Çin İmparatorluğuna bağlanmıştır.
Çinlilere karşı yapılan ve başarıyla sonuçlanan isyanlarla, 1933-1937 yıllarında Doğu Türkistan İslam Cumhuriyeti, 1944-1949 yıllarında da Doğu Türkistan Cumhuriyeti kurulmuş olsa da maalesef ayakta kalamamıştır. Nihayet 1949 yılında Mao liderliğindeki Çin ordusu Doğu Türkistan’ı tamamen işgal ve ilhak etmiştir.
Bugün için ve tüm katliamlara, soykırımlara, asimilasyonlara rağmen 35 milyon nüfusu vardır. Nüfusun % 99’u müslümandır, Kansu bölgesinde yaşayan ve “sarı uygurlar” olarak tanımlananlar ise budisttir.
Doğu Türkistan bölgesi olarak da adlandırılan Çin egemenliğindeki Uygur Türk Bölgesi verimli tarım arazilerinin yanısıra, petrol ve doğalgaz başta olmak üzere, kömür, bakır, uranyum, Demir, platin, altın, gümüş gibi Çin topraklarından çıkarılan 148 çeşit madenin 118 çeşidine (rezerve) sahiptir.
Diğer taraftan bu bölge, geçmişte SSCB, şimdilerde de Rusya’ya karşı güvenlik ve saldırı riskleri açılarından tampon bölge konumundadır.
Halihazırda Çin’in büyük baskısı, zulmü ve asimilasyonu altında her türlü vahşete tabi tutulan ve hatta kimi zaman daha da ileri gidilerek Çinlilere evlenmek zorunda bırakılan, kimi zaman bir kısım deneylerde denek olarak kullanıldığı yazılı-görsel basında ve sosyal medyada yer alan Uygur Türkü soydaşlarımız için bugün yeterince güçlü olmamamız, coğrafi uzaklık ve uluslararası birçok dengeden dolayı pek birşey yapamasak da, zamanı gelince bu soydaşlarımızın da bağımsız ve güçlü bir ülke olarak dünyadaki yerlerini alacaklarına ve hatta “Büyük Turan” içinde olacaklarına inanıyorum.
