MOLLA FENARİ HAZRETLERİ
Molla Fenari 1350’li yılların başlarında, döneminin en gelişmiş ilim ve kültür coğrafyası olan ve bugünkü Semerkand ve Buhara gibi kentleri de içine alan, Orta Asya’da gelişmiş coğrafi bölgede bulunan Maveraünnehir’de doğmuş ve daha sonraki yıllarda Anadolu'ya göçetmiştir.
Asıl adı Şemseddin Mehmed'dir. Babası Muhammed Hamza bin Ahmed, tasavvuf ehlidir.
Fenari lakabını ya Bursa Yenişehir civarında bulunan Fenar kasabasından aldığı ya da babasının fenercilik yapmasından dolayı aldığı ifade edilir.
Molla Fenârî ilk eğitimini küçük yaşlarda babasından almıştır. Medrese eğitimi sırasında Mevlânâ Alâuddîn Esved, Cemaleddin Aksarayî ve Somuncu Baba’nın derslerine devam etmiştir. Daha sonra da Mısır'a gidip, Hanefî fıkıh âlimi Ekemâleddîn-i Bâbert'in derslerine katılmıştır.
Molla Fenari müderris olarak Bursa'da Yıldırım Bayazıt, Çelebi Mehmed ve II. Murad dönemlerinde yaşayıp, Sultanların meclislerinde bulunmuştur.
Ankara Savaşı'ndan sonra Seyyid Mehmedi Buharî ve bir grup âlim ile birlikte Timur tarafından esir alınarak Kütahya’ya getirilmiştir.
Osmanlı belgelerinde II. Murat 1424 yılında onu "Müfti'l Enamlık" (Şeyhül İslam) görevine atandığı yer almaktadır.
Kahire’de çeşitli âlimlerden şer‘î ilimleri tahsil etmiş, icâzet aldıktan sonra Bursa’ya dönmüştür. Yıldırım Beyazıt tarafından Manastır Medresesi müderrisliği ve bunun yanı sıra 1393 yılında Bursa Kadısı olarak görevlendirilmiştir. Bu vazifesini on yıl kadar sürdürmüştür.
Ankara Savaşı’nın ardından Timur’un askerleri Bursa’yı ele geçirince, daha önce Yıldırım Beyazıt’in esir alıp hapsettirdiği Karamanoğlu Alâeddin Bey’in iki oğlu 2. Mehmet Bey ve Ali Bey hürriyetine kavuşmuş ve Timur tarafından Karamanlı ülkesinin yönetimine getirilmişti. Molla Fenârî de muhtemelen Mısır seyahati dönüşünde Konya ve Karaman’a uğradığında tanıştığı Mehmet Bey’le Karaman’a gitmiş, orada da 10 yıldan fazla bir müddet ders vermiştir.
Sonraki yıllarda Sultan Çelebi Mehmed’in çağırması üzerine Bursa’ya döner.
İlmi faaliyetleri, kadılık, müderrislik ve şeyhülislamlığının yanında ipekçilikle de uğraşan Fenari hazretlerinin bu yüzden maddi durumu iyidir, hali vakti yerindedir. Çok cömert olan Fenari hazretleri, kazancıyla çok hayır ve hasenatta bulunur. Hac dönüşü Kudüs’e de uğramış, burada bir medreseyi satın alarak, masraflarını Anadolu’daki vakıflarından karşılamıştır.
Bursa’da mescitler ve medreseler yaptırır. Her yönden hali vakti yerinde olmasına rağmen, hususi hayatında mütevazılığı elden bırakmaz. İpekçilikten iyi anladığı için, bu işten kazandığını hayır işlerine harcar. Süslü elbiseler giymez, gösterişten uzak durur, mütevazılığın sebebini soranlara da, “Elimin kazancı daha fazlasına müsaade etmiyor” diye cevap verirmiş.
Bursa kadısı iken reisliğini yaptığı mahkemede Yıldırım Bayezid'in şahitliğini kabul etmeyerek, adalet önünde hükümdarla herhangi bir vatandaşın eşit haklara sahip olduğu ilkesini getirmiştir.
Gerek devlet erkânının gerekse halkın saygı gösterdiği ve maddî durumu iyi olmasına rağmen sade bir hayat yaşadığı nakledilir.
Taşköprizâde, Fenârî’nin vefat ettiğinde 10.000 ciltlik bir kütüphane bıraktığına dair bir rivayet kaydeder. Molla Fenârî, Kudüs’te bir medrese ile Bursa’da 3 mescid ve 1 medrese yaptırmış, 1430 tarihli vakfiyesiyle bunlara birçok emlâkini tahsis etmiştir.
Molla Fenari çok yönlü bir âlimdir. Akli ve nakli ilimlerde en yüksek mertebededir. Tasavvufi yönü de bulunan Fenari, şer'i ilimlerle sufiliği birleştirebilmiş bir gönül sultanıdır. Devletine müderris olarak, kadı olarak, şeyhülislam olarak büyük hizmetlerde bulunmuştur. Çok sayıda talebe yetiştirmiş, Osmanlı medrese sistemini yeniden düzenlemiştir. Umumiyetle Osmanlı devletinin ilk şeyhülislamı olarak kabul edilir. Bursa’yı ilim merkezi haline getirmiştir. İlmiye sınıfının kurumsallaşması onun çabalarıyla olmuştur.
Molla Fenârî; tefsir, tasavvuf, fıkıh, kelâm, mantık ve belâgat sahalarında 100’den fazla kıymetli eser kaleme almıştır.
1431 yılında Bursa’da vefat etmiş ve kendi yaptırdığı caminin haziresine defnedilmiştir.
Allah rahmet eylesin, mekanı cennet olsun inşallah..
