Kabusnâme’den Öğütler
Kabusnâme, Keykavus bin İskenderi’nin 1082 yılında yazdığı bir eserdir. Farsçadan Türkçeye Mercümek Ahmet tarafından Sultan II. Murad’ın isteğiyle çevrilmiştir. Kabusnâme kitabını sadeleştiren ise “Bu Vatan Kimin?” şiiriyle hafızalarda yer alan ve eleştirmenliğiyle bilinen Orhan Şaik Gökyay’dır.
Eserde ilim ve hikmet dolu cümleler vardır: “Kimseyi incitme. Birisi seni incitse de sen onu incitme, büyüklüğün nişanı budur!” sözü ile birlikte oğluna verilen öğütleri birlikte okuyalım:
İyiye iyi de, kötüye de kötü de:
Hayatın süresince hakkı inkâr edici olma. Yani bir kişi, bir şey hakkında iyi dese, o dediği şey gerçekten iyi ise, sen ona kötüdür deme. Kötüdür derlerse, sen de kötü olduğunu biliyorsan; ona iyidir deme. İnkârcılık böyle olur, fakat “İyiye iyi, kötüye kötü dersen” hak tanır olursun.Haktanır olmak, hakkı inkâr etmekten iyidir.
Kendi bildiğine gitme, danışan birisi ol:
Bir konuda bilgin tam olsa da bildiğinle gururlanma. Ne zaman sana bir iş düşse, iyice bilsen ki sen o işi başarabilirsin, buna güvenme, bir akıllı kişiye danışmadıkça o işe başlama. Kendi görüşünü beğenenlerden olma. Bir bilene akıl danışmayı ayıp sanma, “Görüş benim görüşümdür, başkası bana elverişli olanı ne bilir” deme, kendi bildiğine gitme. Çünkü kendi görüşüyle iş tutan kişi, sonra pişman olur. Öyleyse akıllı yaşlılarla ve şefkatli insanlarla istişare et, sonra o işe el at.
Önce düşün, sonra fikrini söyle:
Birisinden işittiğin sözü dinle, fakat o sözle çabuk hareket etme. Ne söylesen, önce düşün, sonra söyle, tâ ki o sözünden sonra pişman olmayasın, çünkü derhal söylemenin bir şekli var: Ya yarar, ya zarar. Ama düşünüp söylemek iki şekildir: Birisi budur ki o sözün zararlıysa, düşünmekle anlarsın, o zararlı işten sakınırsın. Birisi de budur ki yararlısını doğru bilirsin, çekinmeden o yararlı şeyi elde etmeğe gayret edersin.
Akıllı kişilerle beraber ol ve onların övgüsünü al:
Seni akıllı kişiler övsün, cahil kişiler övmesin. Çünkü akıllılar ileri gelenlerdir, cahiller ayak takımıdır. Bu iki grup birbirinin zıttıdır. Akıllının bilgili işini, cahil beğenmez, cahilin bilgisizce işini akıllı zaten beğenmez. Çünkü akıllı olan kendi karakterine uygun olarak bilgece iş görür, seni onun için beğenir; cahil de kendi karakterine uygun olarak iş görür, seni onun için över.
Kendini halka iyi göster ama gerçekten iyi ol:
Yüzünü değiştirmeyesin, yani buğday gösterip arpa satma, yani halka ‘kendini iyi gösterip’ gizlice yaramaz işler yapma! Bu ikiyüzlülük nişanıdır. İkiyüzlülük nişanını almamak için bütün gayetini göster.
